IV. Mehmed Avcı

26.12.2014 17:04

Üç Yabancının Kaleminden Avcı Mehmed ve Av

Alev Özbil*

Türkler, avcılığı savaşa hazırlayıcı bir vasıta olarak uyguladılar ve savaşlardan önce

harp taklidi niteliğinde büyük sürgün avları düzenlediler. Osmanlılarda da avcılık bu

çerçevede sürdürüldü. Osmanlı padişahları avcılığa çok önem verdiler. Avcılığın bir düzen

içerisinde yapılması için sarayda bir teşkilat kuruldu. Padişahların birçoğu zamanlarını

maiyetleri ile beraber büyük av partileri düzenlemek suretiyle değerlendirdiler.1

Ava

düşkünlüğü ile anılan padişahların başında IV. Mehmed2

yer almaktadır. En sorunlu ve

tehlikeli zamanlarda bile devlet işlerini ihmal ederek av peşinde koşan IV. Mehmed’e bu

nedenle “avcı” lakabı verildi.

1648- 1687 yılları arasında hükümdarlık yapan IV. Mehmed’in av merakı çok küçük

yaşlarında başladı. Henüz 9-10 yaşında iken terbiyesi ile meşgul devlet adamları tarafından

düzenlenen av eğlencelerini seyrederdi. IV. Mehmed önceleri bu eğlencelere katıldı, zamanla

da avcılık zevki gelişti. Olgunlaştığı zaman da av zevkinin peşinden gitti, oğullarını,

cariyelerini ve saray halkından pek çoğunu yanına alarak haftalarca süren av partileri

düzenledi.4

Uzun zaman alan avlar, sürgün avları şeklinde olurdu ve teşrifat-ı kadime’ye uygun

törenlerle yapılırdı. Sürgün avları, İstanbul yöresinde yapılmaz av hayvanı bol, koruluğu çok

olan Rumeli ve Edirne yörelerinde yapılırdı.5

16. yüzyıldan itibaren padişahların Edirne’ye

yerleşmesi ve Edirne civarında ava çıkması bir gelenek hâline gelmişti. IV. Mehmed de bu

Alev Özbil, Araştırmacı, Edirne.

Savni Huş, Av Hayvanları ve Avcılık, Kurtulmuş Matbaası, İstanbul 1967, s. 19.

Osmanlı sultanlarının on dokuzuncusu, İslâm halifelerinin seksen dördüncüsü. Babası Sultan İbrahim Han,

annesi Hadice Turhan Sultandır. 1642’de 1-2 Ocak gecesi İstanbul’da doğdu. 7 yaşında iken tahta geçti.

Saltanatının ilk yıllarında iç ve dış olaylar, 15 Haziran 1656 Tarihinde Köprülü ailesinden Mehmet Paşa’nın

sadrazamlığa tayinine kadar devam etmiştir. Köprülü Mehmet Paşa döneminde esaslı ıslahatlar yapılıp, ülkede

asayiş sağlanmıştır. Ordu ve donanma güçlendirilmiştir. Köprülü ailesinin devleti başarıyla idareleri kendisini

rahat ettirmiştir. Sultan IV. Mehmed av merakı yüzünden devlet işleriyle ilgilenmemiş vaktinin çoğunu

avlanarak geçirmiştir. 1648-1687 yılları arasında saltanat süren Sultan IV. Mehmet 6 Ocak 1693’te ölmüştür.

Osmanlı Sultanları, Ankara Ticaret Odası, Ankara 1995, s. 180-186.

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. III, kısım 2, Türk Tarih Kurumu yayını, Ankara, 1954, s. 589.

Vasfi Mahir Kocatürk, Osmanlı Padişahları, Buluş Yayınevi, Ankara 1957, s. 252.

Atıf Kahraman, Osmanlı Devletinde Spor, Kültür Bakanlığı yayını, Ankara 1995, s. 205.Alev Özbil, “Üç Yabancının Kaleminden Avcı Mehmed ve Av”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl 1,

Sayı 1, Ocak 2009 “Türk Kültüründe Av”

geleneğe uyarak, 24 Eylül 1657’de, avlanmak için Edirne’ye gitmek üzere İstanbul’dan

ayrıldı. IV. Mehmed’in İstanbul’dan ayrılışı sırasında yapılan tören görkemli bir gösteriye

dönüştü.

Aynı tarihte (1657) İsveç Kralı X. Carl Gustaf, İsveç ve Osmanlı İmparatorluğu

arasındaki ilişkileri geliştirmek için Osmanlı Sultanı IV. Mehmed’e elçi olarak Claes

Ralamb’ı6

göndermişti.

İsveç’ten Osmanlı İmparatorluğu’na uzanan ve belgelenmiş ilk elçilik görevini alan

Ralamb, Sultan IV. Mehmed’in av için İstanbul’dan ayrılışı sırasında oradaydı. Ralamb, bu

yolculuğun ilk bölümünü belgeleyen bir dizi yağlıboya resim yaptırdı ve bu alayı kaleme aldı.

Ralamb, bu tören geçidini şöyle anlatır:

“Padişah İstanbul’dan Davutpaşa’ya çıkarken alay gösterdi. Alay şöyleydi: İlk olarak

şafak sökerken yeniçeriler 10, 20, 30’luk gruplar hâlinde düzensiz olarak çıkmaya başladı.

Sonra birtakım çavuşlar geldi, ardından da zırhlar kuşanmış, kocaman sarı sancak taşıyan

Galata ahalisi… Aralarından yaklaşık 40 kişi loncalarına özgü göğüs zırhlarını giymişti,

göğüs zırhı yapanlar oldukları anlaşılıyordu.

Onlardan sonra zırh kuşanıp yeşil başlık giymiş, ellerinde koca baltalar tutan topçu

piyadeleri geliyordu. Onları çavuşlardan oluşan bir kalabalık izliyordu. Uzun bir aradan sonra

yolu açan üç çavuş geldi, bir kısmı yaya ilerleyen, zırhlı ve koca baltalı daha düşük rütbeli

çavuşlar peşlerinden ilerliyordu. Onların arkasından, ellerinde değnekleriyle, kalabalık mı

kalabalık bir yeniçeri topluluğu geliyordu.

6Claes Ralamb, 1622’de İsveç’de doğmuş, Uppsala ve Leiden’deki üniversitelerde iyi eğitim almış, genç bir

hükümet görevlisiydi. Büyükelçilik görevini aldığında, saray yönetiminde ve orduda savaş danışmanı

konumuna getirilerek onurlandırılmıştı. O dönemde Polonya’daki Posan’de (Ponzan) valilik yapmaktaydı.

Ralamb’ın görevi resmi nitelik taşısa da, Avrupa’daki siyasal durum ve görevin hassasiyeti nedeniyle Ralamb,

resmi sıfatla yolculuk etmeme talimatı almıştı. Bu nedenle adını gizleyerek, çoğunlukla at sırtında, kendine ait

bir binek ve yük arabası olmaksızın, az sayıda kişisel eşyası ile yolculuk yapmıştır. Kralın buyruğu

doğrultusunda yanına hediye de almamıştır. İsveç Kralı X. Carl Gustaf, hediyenin gerekli olmadığını

düşünmüş ancak yanılgıya uğramıştır. Hediye götürmemenin, Ralamb’ın görevinde başarısızlığa uğramasında

büyük etkisi olmuştur. 14 Mayıs 1657’de İstanbul’a varan Ralamb, Balat semtinde bulunan Boğdan Sarayı’nda

kalmıştır. 17 Mayıs’ta Köprülü Mehmet Paşa’nın huzuruna, 19 Mayıs’ta Sultan IV. Mehmed’in huzuruna

kabul edilmiştir. Ancak en baştan beri padişah ve sadrazam Ralamb’ın görevini merak etmekle beraber, İsveç

Kralı’nın niyetleri ve Erdel Beyi II. Georg Rakoczi ile İsveç’in kurduğu ittifak konusunda kuşkular

beslemektedir. Rallamb’ın İstanbul’da kaldığı süre içinde Avrupa’da siyasi durum değişecek, padişahla ve

Babıali ile olan ilişkiler İsveç Kralı’nın istediği gibi gelişmeyecektir. Ralamb ilk geldiği sıralarda İsveç’e

dönmek üzere padişahtan izin istemesine karşın, hem siyasi nedenlerden hem de bütünüyle açık olmayan

görevinden dolayı 1658’in Ocak ayına kadar yaklaşık dokuz ay süresince İstanbul’da tutulmuştur. Ocak ayında

İstanbul’dan ayrılmadan kısa bir süre önce de Galata’da Pera semtine taşınmıştır. Ralamb, Baltık kıyısında

Stettin’den (Szcecin) yola çıktığı günden başlayarak, İstanbul’da kaldığı süre ve 1658 Haziran’ında İsveç’e

dönene kadar günlük tutmuştur. Özellikle hukuk bilimi alanında tanınmış biri olan Ralamb, 1698’de 76

yaşında ölmüştür. bk. Avcı Mehmed’in Alay-ı Hümayunu, Pera Müzesi yayını 12, İstanbul 2006, s. 10-16.Alev Özbil, “Üç Yabancının Kaleminden Avcı Mehmed ve Av”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl 1,

Sayı 1, Ocak 2009 “Türk Kültüründe Av”

Yeniçerilerin arkasından kırmızı yeşil sancağıyla “Asya’nın Paşası” yürüyordu.

Bunların standartları çeşitli renklere boyanmış at kuyruklarından oluşuyordu. Peşlerinden,

zırh kuşanmış, at sırtında ilerleyen büyük bir yeniçeri kalabalığı geldi, sonra sırasıyla silahlı

bostancılar, İstanbul Ağası, sonra Macar süvarileri gibi küçük sancaklar taşıyan yeniçeriler,

atlı ve yaya olarak karma bir grup yeniçeri, çevrelerinde yeşil yapraklar, atların üstüne koca

tulumlar yüklemiş, siyah deriler kuşanmış “padişahın su taşıyıcıları” ilerliyordu.

Çok geçmeden, sarıklarına tüy takmış, çavuşlar gibi giyinmiş atlı topçular geldi.

Sırasıyla Yeniçeri Ağası’nın sarılı kırmızılı sancağı, kalabalık bir yeniçeri topluluğu, 4

standart, Yeniçeri Ağası’nın 4 atı ve yine yeniçerilerden oluşan uzun bir kafile onları izledi.

Geriden, leopar postu kuşanmış, birkaç yüz kişilik seçkin yeniçeriler geliyordu. Peşlerinden

de at sırtında Yeniçeri Ağası…

Bir süre sonra, siyah deri giymiş gümüş kuşak kuşanmış saray aşçıları… Sonra üç

köşeli başlıklarıyla doğanlar taşıyan bir kalabalık, sonra yaya çavuşların hizmetkarlarından

oluşan ve daha ufak sarıklar takmış bir kalabalık… Hepsi de sarıklarının arkasına gri bir

sorguç takmış çavuşlar uzun bir sıra oluşturuyordu. Sonra padişahın çadırını kuran

görevlilerden oluşan bir kalabalık geldi. Sonra at sırtında birkaç cüce göründü. Kenarlarına

samur kürk geçirilmiş altın işlemeli kaftanları vardı. Sonra koca kadı. Sonra Araplardan

oluşan bir kalabalık geldi, bu din adamları sekizerlik iki sıra olmuş, el ele tutuşmuş, hiç

durmadan hu çekiyorlardı. Onların ardından yine iki sıra hâlinde din adamları yürüyor,

Müslümanların ilerlemesi ve Hristiyanların yok olması üstüne bir ilahi söylüyorlardı.

Sonra, Hz. Muhammed’in sülalesinden olan, hepsi de yeşil sarık takmış büyük bir

kalabalık göründü. Sonra Sancak-ı Şerif, sancağın arkasından at sırtında ilerleyen ve Hz.

Muhammed’in soyundan gelenlerin reisi olan Nakib Efendi…

Sonra 8 büyük tuğ… Sonra Anadolu ve Rumeli kazaskerleri, kaymakam ve müftü,

padişahın tuğu, sonra 8 tuğ… Görkemli giysiler giymiş çavuşların beraberinde padişahın 9 atı

ve iki büyük deve… Develerden birinin binicisi vardı, öbürü küçük dörtgen gibi bir şey

taşıyordu sırtında. Bu küçük evin içinde bir oğlan oturmuş durmadan Kur’an okuyordu.

Sonra padişahın av köpeklerinden 26’sı süslenmiş, 26’sı süslenmemiş köpekler, sonra

parıl parıl gümüş başlıklar giymiş 2 askeri yönetici, onların peşinden de gümüş başlıklar

takmış, kısa kaftanlar ve beyaz ince görünüşlü gömlekler giymiş, ellerinde oklarıyla

hizmetkarlar, 2 büyük davul.

At sırtında, altın işlemeli kaftan giymiş, kavuğuna siyah balıkçıl tüylerinden yapılma,

biri alnının üstüne öbürü sağ tarafına iki sorguç takmış padişah. Padişahla birlikte altın Alev Özbil, “Üç Yabancının Kaleminden Avcı Mehmed ve Av”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl 1,

Sayı 1, Ocak 2009 “Türk Kültüründe Av”

işlemeli kaftanların içinde iki kapıcıbaşı yürüyordu. Padişahın bindiği ata baştan başa

elmaslarla bezeli, göz kamaştırıcı bir örtü örtülmüştü. Atın örtüsüne kocaman inciler

dikilmişti. Padişahın arkasından içoğlanı denilen, yetişkin erkek uşaklardan oluşan, atlı büyük

bir kalabalık ilerliyordu. İçoğlanları üçgen başlıklar takmıştı, kulaklarının önünden birer zülüf

sarkıtmışlardı, uzun sakalları yoktu, sadece bıyıkları vardı, hepsi de kırmızı kaftanlar giymişti.

Onların arkasından türlü türlü nefesli sazlardan oluşan mehter takımı gidiyordu.

Davullar vb. Sonra 4 deve… Her devenin üstünde bir çift kös; bunlardan sonra da Padişahın

maiyetindeki her çeşit insan… Sonra kırmızı örtüyle kaplı ve 4 katır tarafından çekilen

tahtırevanı, onun ardından yine kırmızı örtüyle kaplı, Almanya’daki sayfiye arabaları gibi

yapılmış, 6 atın çektiği arabası… ”7

İlk olarak tahta çıkışından 9 yıl sonra Edirne’ye giden IV. Mehmed’in Davutpaşa’ya

çıkışı Galland’ın kaleminden bu şekilde aktarılmıştır.

Törenle yapılan avların dışında törensiz yapılan avlar da vardı. Padişah bir gün için ya

da birkaç gün süreyle avlanmak isterse saraya yakın bir av yerine giderdi. Padişah ava

giderken silahdarı, rikâbdarlardan bazıları, şahincibaşı ve doğancıbaşı ile içdoğan oğlanları,

bir miktar zaarcı, samsoncu ve solak kendisine eşlik ederdi.8

Fransız Büyükelçiliği Baş Tercümanı olarak görev yapan Antoine Galland9

tuttuğu

günlükte Sultan IV. Mehmed’in 26 Nisan 1672 günü Edirne’de çıktığı törensiz av ile ilgili

olarak şöyle yazar:

“Günün en sıcak zamanında, yani on bir ile on iki arasında, yarım saat ya da üç çeyrek

saat uzaklığında bir köye gitmek üzere Padişah Bosnaköy’den geçti Avlanmak maksadı ile

gitmekte olduğu için ayrı bir heyetle on kadar doğancı önden gidiyordu. Köpekleri sevk

edenler ise çok daha evvel geçmişlerdi. Padişah en önde sırtında pek mütevazıane bir kırmızı

hırka bulunduğu hâlde ilerliyordu. Kendisinin bir başka ata binmek üzere attan indiğini

gördük ve silahdarla diğer iki subay diz çöktüler ve ata binmesine yardım etmek üzere

age., s. 53, 54.

Kahraman, age., s. 204.

Antoine Galland, 1646-1715 tarihlerinde yaşamış Fransız doğubilimcisi. Paris’te Noyon Koleji’nde, Plesis

Koleji’nde eğitim aldıktan sonra Sorbonne’da Dr. M. Petitpied’nin öğrencisi oldu. Latince, Yunanca ve

İbranice öğrendi. 1670-1675 tarihleri arasında Fransa Elçisi Nointel ile birlikte İstanbul’da bulundu. Bu

dönemde Fransız Büyükelçiliği tercümanı olarak görev yaptı. 1676 ve 1679’da yeniden İstanbul’a gelerek

Arapça, Farsça ve Türkçe öğrendi. Fransa’ya döndü. Paris’te Kral Kütüphanesi’nde görev yaptı. İstanbul’a Ait

Günlük Hatıralar ve Sultan Osman’ın Ölüm Öyküsü adlı iki kitap yayımladı. Mille et une nuits, contes arabes

traduits en français (Binbir Gece, Arap Masallarının Fransızca Çevirisi) adlı eseri yazdı. 1701’de Kitabeler

Akademisi’nde (Academie des Inseriptions) görev aldı. Burada lügat çalışmaları yaptı. 1709’da Krallık

Koleji’nde Arap dili profesörü oldu. Kuran-ı Kerim’i Fransızcaya çevirdi. 69 yaşında öldüğünde geride çok

sayıda eser bıraktı. Antoine Galland, İstanbul’a Ait Günlük Hatıralar (1672-1673), C. I, Türk Tarih Kurumu

Basımevi, Ankara 1949, s. 13-18. (Galland’ın eserleri için bk: Galland, age., s. 19-20.)Alev Özbil, “Üç Yabancının Kaleminden Avcı Mehmed ve Av”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl 1,

Sayı 1, Ocak 2009 “Türk Kültüründe Av”

eğildiler. Büyük İmrahor Padişahın yanında bulunuyordu ve maiyetinin geri kalanı elli yahut

altmış İçoğlandan mürekkep olup bunlardan bazılarının sarıklarının alın yerinde balıkçıl kuşu

tüyleri vardı. At üstündeki Türklerden birçoğunun kıyafetlerinin ve atlarının mütevazılığından

kendilerinin ancak birer uşak oldukları anlaşılıyordu. Bu suretle de maiyetin cem’an dört yüz

kişiye varması mümkündür. Dönüşte Padişah nehri bir geçit yerinden geçti ve kendisinin

tarlalar arasından koşup kısa bir zaman içinde bir tavşanı ele geçirdiğini gördük. At

değiştirmek üzere yere indiği zaman, maiyetindeki Türkler ikbal ve sıhhati için dua ettiler.”10

IV. Mehmed, sefere giderken de av alayını yanında götürürdü. IV. Mehmed’in, 7 Mayıs

1672’de Lehistan’a karşı bir sefere başlamak üzere Edirne’den ayrılışı çok gösterişliydi. A.

Galland bu konuda da gördüklerini şu şekilde kaleme almıştır:

“…Padişahın av alayı bu develerden sonra gelmekteydi. Bu her biri pençesi üzerinde

bir kuş götüren otuz kuşbazdan mürekkepti. Bu kuşbazların önlerinde yedi atlı ilerlemekte

olup bunların her biri atının sağında munisleştirilmiş bir kaplan taşımaktaydı. Buna inanmakta

tereddüt gösterenler ne derlerse desinler, Zat-ı şahane bu kaplanları tavşan avlarken

kullanmaktadır. Bu herkesin burada bilmekte olduğu bir keyfiyettir ve başka memleketler

hakkında söylenmiş hiçbir şeye inanmamak mesleği takip edilmedikçe keyfiyetten şüphe

edilmesi kabil değildir. Bu kaplanların her biri ipekten bir haşaya bürünmüş bulunuyordu ve

gaddar ve vahşi bakışları yanında sakin tavırları kendilerine bakanların ruhlarında hem hayret

hem de dehşet uyandırmaktaydı. Bundan sonra yeniçeriler yedekte dünyanın en güzel

tazılarının ellisini götürmekteydiler ki, bunların tabii güzelliklerini üzerlerini örten gayetle

zengin altın ve gümüş sırmalı ipek haşalarla işlemeli gerdanlıkları arttırıyordu. Bunları beş ya

da altı iri av köpeği takip etmekte olup kendilerinin pek aşağıya kadar sarkan dudakları çene

kemiklerini tamamen kapamaktaydı. Bakanların şişmanlıklarını ve derilerinin birbirine hiç

benzemeyen renk ve hat güzelliklerini görebilmeleri için bunlar haşalarla örtülü değillerdi. Bu

av köpeklerinden sonra, derileri beyaz, kırmızı ve siyah parçalı on iki zağar aynı şekilde, her

biri bir adam tarafından yedilmek şartıyle götürülüyordu. Bunları kendilerine verilen

ehemmiyeti anlatmak üzere böyle sonda yürütüyorlardı ve elbette ki bu pek haklıydı, çünkü

zannımca bunlar dünya üzerinde görülmesi mümkün bulunan en güzel köpek cinsine mensup

idiler….”11

10 Galland, age., C. I, s. 106.

11 Galland, age., C. I, s. 124Alev Özbil, “Üç Yabancının Kaleminden Avcı Mehmed ve A

Geri

IV. Mehmed Avcı

İletişim